narcolepsie

Narcolepsie is een zeldzame slaapstoornis waarbij men onder andere last heeft van slaperigheid overdag en oncontroleerbare slaapaanvallen. Dit zijn echter niet alle symptomen. Andere veel voorkomende symptomen zijn:

• Aanvallen van kataplexie: plotseling en tijdelijk verlies van de spierspanning, vaak uitgelokt door emoties. Deze aanvallen zijn kenmerkend voor type 1 narcolepsie;
• Hypnagoge (bij het in slaap vallen) en/of hypnopompe (bij het ontwaken) hallucinaties: een soort van dagdroom. Kortdurend, extreem levendig en soms nauwelijks van de werkelijkheid te onderscheiden, ongeacht of iemand wel of niet bewust is;
• slaapparalyse of slaapverlamming: bij bewustzijn zijn maar niet kunnen bewegen of spreken, wat gepaard kan gaan met hallucinaties;
• neiging tot overgewicht;
• verstoorde nachtslaap met veelvuldig wakker worden.

Narcolepsie is een chronische neurologische aandoening die ongeveer 1 op 2500 personen in Europa treft. Ze treedt meestal op bij jongvolwassenen. Een groot deel van de patiënten wordt echter niet gediagnosticeerd en blijft onbehandeld. Dit ondanks dat het een ziekte is waar je dagelijks veel last van kan hebben.

HOE ONTSTAAT NARCOLEPSIE?

Het wordt aangenomen dat de meest voorkomende vorm van narcolepsie (type 1) wordt veroorzaakt door de afbraak van orexine, ook wel hypocretine, genoemd. Orexine wordt geproduceerd door een groep hersencellen in de hypothalamus. De afbraak van orexine gebeurt vaak al op kinderleeftijd. 

Wetenschappelijke bewijzen wijzen erop dat de afbraak van orexine-cellen samenhangt met een auto-immuun mechanisme, mogelijk in relatie met genetische gevoeligheid. 92% van de personen met narcolepsie (vs. ongeveer 20% van de algemene bevolking) is drager van een specifieke mutatie (verandering in het DNA) van het humaan leukocyten antigen (HLA) systeem: HLA DQB1*0602. Het HLA-systeem is heel belangrijk voor de immuniteit en stelt het afweersysteem in staat om de verschillen te zien tussen lichaamseigen cellen en lichaamsvreemde cellen (d.w.z. vreemd voor de persoon) die vernietigd moeten worden. HLA-typering kan worden gebruikt bij de diagnose van narcolepsie door een verhoogd risico voor ontwikkeling van de ziekte aan te tonen. Een nog onduidelijke reactie van het auto-immuunsysteem ligt naar alle waarschijnlijkheid ook aan de basis van de opleving van gevallen van narcolepsie die waargenomen werd in sommige landen tijdens de H1N1 (beter bekend als Mexicaanse griep) griepviruspandemie in 2009, en tijdens de gerelateerde vaccinatiecampagne.

NARCOLEPSIE EN REM-SLAAP

Narcolepsie is een slaapstoornis waarbij de grens tussen wakker zijn en slapen wazig is. De REM-slaap is een slaapfase die ontdekt werd door Michel Jouvet in 1959, die gekenmerkt wordt door spieratonie, d.w.z. volledige spierontspanning, en vele heldere dromen. Tijdens de normale nachtelijke slaap komt de REM-slaap gewoonlijk na een lichte non-REM slaap of diepe slaap. Patiënten met narcolepsie kunnen direct in een REM-slaap vallen zonder eerst de non-REM slaapfase door te maken.

DIAGNOSE

Het vermoeden van narcolepsie komt doorgaans voort uit een evaluatie van de slaperigheid, meestal gemeten met behulp van de Epworth Slaperigheidsschaal (ESS).  In het geval van type 1 narcolepsie, komen daarbij de zeer typische kataplexie aanvallen.

Verschillende testen dienen de diagnose te bevestigen:

• Een polysomnografie (registratie van het EEG [elektro-encefalogram] tijdens de nachtelijke slaap) die directe abnormale overgangen van de waakfase in de REM-slaap aantoont; 
• Een multipele slaaplatentietest (MSLT) die een gemiddelde slaaplatentie (tijd die je nodig hebt om in slaap te vallen) van slechts 3 tot 4 minuten bevestigt;
• En/of analyse van het hersenvocht, die zeer lage orexine/hypocretine spiegels toont.

VERMOEID OF SLAPERIG?

Het is niet altijd even makkelijk om onderscheid te maken tussen vermoeidheid en slaperigheid. Vermoeidheid wordt gezien als een gebrek aan energie, een gevoel van lichamelijk of mentaal uitgeput te zijn. Rusten kan helpen, zonder dat je hoeft te slapen. 

Slaperigheid is een (onbedwingbare) drang om te slapen. Dit hoort bij een normaal dag- en nachtritme, waarbij de drang om te slapen zich in de loop van de dag opbouwt, om zo ’s nachts te kunnen slapen. Bij patiënten met narcolepsie is dit verstoord, waardoor slaperigheid ook optreedt op ongewenste momenten, zoals overdag.  

BEHANDELING

De behandeling van narcolepsie omvat gedragstherapie en geneesmiddelentherapie:

• Slaaphygiëne: 
  • Op hetzelfde tijdstip naar bed gaan en
  • Regelmatig dutjes doen overdag.
• Geneesmiddelentherapie met: 
  • Waakzaamheid bevorderende middelen (wake promoting agents) die slaperigheid verminderen door bepaalde delen van de hersenen te stimuleren
  • Middelen die frequentie van kataplexie-aanvallen verlagen 

NUTTIGE LINKS

• Narcolepsie Vlaanderen
• Narcolepsie Belgium
• Portaal van de BASS (Belgian Association for Sleep Research and Sleep Medicine)
• Scriptie 'De strijd tegen vermoeidheid' door Annelore Peters
• Als ADHD toch narcolepsie blijkt te zijn (artikel op universitair weekblad Mare)
• Alles over narcolepsie
• RaDiOrg - Zeldzame ziekten